Masten
Niet elke mast past in elke omgeving. In een ouderwets pittoresk straatje kan je wel een moderne aluminium mast plaatsen met een moderne armatuur, maar dat gaat zeker “vloeken” met de omgeving. In zo’n situatie kan je beter kiezen voor een antieke lantaarnpaal van gietijzer of aluminium en een gietijzeren look met een klassieke ouderwetse armatuur erop. Als je zulke ouderwetse masten langs de snelweg zou plaatsen ziet dat er uiteraard niet uit. Elke plek vraagt om een eigen mastkeuze.
Algemeen
V.l.n.r.: mast met uithouder / conische mast
Er zijn hoofdzakelijk drie soorten lantaarnpalen, te weten
1 Mast met uithouder: Een mast die recht omhoog gaat en verjongingen heeft, vervolgens een bocht maakt en dan nog even een klein stukje doorloopt met uiteindelijk de armatuur erbovenop. Zulke masten staan langs doorgaande wegen (provinciaal en lokaal).
2 Conische mast: Een mast die recht omhoog loopt, maar naarmate hij hoger wordt steeds tapser toeloopt. Dergelijke masten zijn meestal voorzien van paaltoparmaturen en staan met name in woonerven, straten, parken, winkelcentra en aan boulevards.
3 Speciale masten: Deze masten hebben een iets afwijkende vorm of hanteren een ander systeem. Zulke masten zijn bijna altijd speciaal ontworpen voor een bepaalde straat en hebben meestal een sierlijke vorm of een apart tintje. Ook lijnverlichting langs de snelwegen valt hieronder. Zulke masten kan je overal tegenkomen en hebben geen specifieke plaats.
Houten mast
Er zijn veel mensen die denken dat de ouderwetse houten mast uit het straatbeeld is verdwenen. Het alom klassieke beeld: een landweggetje met houten masten met elektradraden van mast naar mast met zo nu en dan een aftakking naar een woonhuis en waarbij sommige palen dienst doen als lantaarnpaal. Niets is minder waar. Ook tegenwoordig worden houten masten nog gefabriceerd en toegepast, zij het wel in een hedendaags kleurtje. Vroeger waren de houten palen gewoon 100% massief en liep de elektra buiten de mast om, terwijl de uithouder waar de armatuur aan hing aan de mast was vastgeschroefd. Tegenwoordig gaat dit anders. Bij de huidige houten masten is het voetstuk, het gedeelte dat in de grond staat en meestal ook een stukje boven het maaiveld, van beton of metaal/aluminium gemaakt. In dit gedeelte zit doorgaans ook het luikje maar niet altijd. Het voetstuk wordt van beton of metaal/aluminium gemaakt om wegrotten van de mast onderaan te voorkomen. Verder is de mast tot bovenaan van hout. De volgende houtsoorten worden gebruikt: beuken, eiken, essen, grenen, iroko, kambala, mahonie, maple, meranti, oregon, red cedar en teak. Elke houtsoort heeft zijn eigen prijs/kwaliteitverhouding zodat er voor elk budget een oplossing is. Verder gaat de houten mast bovenaan weer over op metaal. De armatuur moet namelijk wel op de mast gezet kunnen worden. Bovendien zijn de houten masten, in tegenstelling tot vroeger, hol van binnen zodat de mast voorzien kan worden van een zekeringkastje en van de stroomkabels die op deze wijze 100% veilig zijn opgeborgen. In de meeste gevallen is er in de holte voor de stevigheid een stalen buis aangebracht om te voorkomen dat de mast zo maar als een luciferhoutje kan afknikken. Houten masten hebben wel wat meer extra aandacht nodig bij de afwerking zoals impregneren en het aanbrengen van diverse laksoorten, waaronder blanke lak (geeft het beste resultaat). Verder wordt de houten mast vooral in cilindrische vorm geproduceerd maar ook andere decoratieve vormen komen voor zoals vierkante. Ook na het plaatsen vraagt de mast extra aandacht en zal hij elk jaar of om de paar jaar geschilderd moeten worden om de glans en de mooie houtkleur te behouden.
Composiet/kunststof mast
Composiet masten worden voor zover ik weet nauwelijks tot niet toegepast in de openbare verlichting. Composiet masten zijn masten die gemaakt worden van glasvezel in combinatie met giethars. Met dit principe worden al geruime tijd vlaggenmasten gemaakt. De fabricage van deze masten gaat als volgt: men neme een metalen stang en wikkelt daaromheen glasvezel. Vervolgens wordt de buitenkant van de glasvezel besprenkeld met giethars. Hiermee wordt gewacht tot het hars is uitgehard. De metalen buis die zich nog in de glasvezel bevindt wordt eruit gehaald. Dan wordt een sproeikop naar binnen gebracht om ook de binnenkant van de kale glasvezel te voorzien van een gietharslaag. Zo krijgt de mast zijn volle sterkte. Later wordt de mast afgewerkt en voorzien van een door de klant gewenste kleur lak. Voordeel van dit fabricaat is dat er geen naad aanwezig is en de mast in één stuk “gegoten” is.
Kunststof masten zijn in opmars. Deze masten worden meestal gemaakt van gerecyclede kunststof. Deze wordt per kleur globaal uitgesorteerd en verhit tot de kunststof gesmolten is. Vervolgens wordt de smeuïge kunststof door een mal geperst en op de gewenste lengte afgeknipt. Daarna moet de mast even afkoelen en ruw nabewerkt worden. Er wordt ook een metalen overgang aangebracht, omdat er natuurlijk wel een armatuur opgezet moet kunnen worden. Kunststof masten hebben één nadeel: Op dagen met veel zon en hitte kunnen de masten wat krom trekken en scheef gaan staan, bij zonsondergang trekt alles weer recht en staat de mast weer in zijn oorspronkelijke vorm. Masten van dit materiaal worden voornamelijk alleen in conische vorm gemaakt.
Stalen mast
Op dit moment de meest populairste mast. Nederland staat er inmiddels nu vol mee. De masten worden gemaakt van staal. Voor uitleg over het productieproces verwijs naar de 'how it's made' pagina onder het hoofdmenu ‘lantaarnpalen’. Stalen masten zijn er in een heleboel soorten en maten. Voor sommige straten worden speciale masten ontworpen, de mogelijkheden zijn hier eindeloos. Masten van dit materiaal zijn zowel te krijgen met uithouder als in conische vorm. Nadeel: als er een auto tegenaan rijdt absorbeert de mast alle energie van de botsing waardoor de auto abrupt tot stilstand komt. Dit kan de bestuurder(ster) extra letsel toebrengen.
Gietijzeren mast
Een oude rot in het vak. Deze wordt niet meer toegepast in het straatbeeld. Maar, er zijn natuurlijk altijd uitzonderingen: Voor een oude, schilderachtige omgeving worden ze nog geproduceerd. Vaak kunnen oude lantaarnpalen ook in moderne materialen gegoten worden en ontstaan er aluminium masten met een klassieke uitstraling. Gietijzeren masten worden bijna altijd gegoten in mallen. Nadat de mast is afgekoeld en enige nabewerking heeft gehad, wordt hij in de juiste kleur gespoten of gecoat.
Aluminium mast
De aluminium mast is de op één na populairste mast. Deze mast wordt steeds meer toegepast vanwege zijn eigenschappen. Masten van aluminium zijn zowel te krijgen met uithouder als met conische vorm. Ze zijn zeer aanrijdingsvriendelijk. Bij een botsing met een auto scheurt de mast al bijna direct af bij de grond. Omdat aluminium masten licht van gewicht zijn maken de masten eigenlijk ruim baan voor de auto. Als de mast is aangereden “koprolt” de mast als het ware over de auto heen waardoor de auto rustiger tot stilstand kan komen.
Weetjes
In de stalen en aluminium lantaarnpalen zitten verjongingen. Aan de hand van het aantal verjongingen is de lengte van de mast af te lezen. Heeft de mast twee verjongingen? Dan is de mast 6 meter. Heeft hij er drie dan is de mast 8 meter. En bij vier is de mast 10 meter hoog! Op de foto links zie je zo'n mastverjonging.
Conische masten zijn meestal, mits uitgevoerd met een paaltoparmatuur, niet hoger dan 4 meter. Conische masten zijn wel langer te krijgen en worden ook gebruikt. Alleen zit er in dat geval meestal wel een uithouder aan.
Langs de weg worden masten vaak in een bepaalde positie geplaatst. Elke mast heeft een inspectieluikje. De positie van dit luikje is belangrijk. Er zijn uitzonderingen, maar meestal worden deze luikjes zo geconstrueerd dat het luikje tegen de rijrichting in is geplaatst. Zo heeft de onderhoudsmonteur beter zicht op het verkeer dat nadert hetgeen de veiligheid van de onderhoudsmonteur ten goede komt. Tegenwoordig worden niet alle masten meer op deze manier geproduceerd.Links zie je een mastluikje die gesitueerd is tegen het verkeer in.
Lantaarnpalen bevinden zich deels boven de grond deels onder de grond, de zogenoemde diepgang van een mast. Deze diepgang is sterk afhankelijk van de hoogte van de mast en de grond waar hij in staat. De diepgang staat los van de hoogte die met het oog zichtbaar is. Je hebt de totale lengte van de mast en de zogenoemde lichtpunthoogte, ook wel afgekort tot LPH. Deze LPH is gemeten vanaf de grond tot het “hart” (middelpunt) van de armatuur en is dus exclusief de diepgang. Als een lantaarnpaal een LPH heeft van 10 meter is de mast in werkelijkheid ca. 11,5 meter waarvan er dus 1,5 meter in de grond zit. Hieronder een tabel van de diepgang bij de meest voorkomende mastlengtes.
| Bovengrondse mastlengte (LPH) | Ondergrondse diepgang | totale lengte mast |
| 4 meter (met paaltoparmatuur) | 1 meter | 5 meter |
| 6 meter | 1,5 meter | 7,5 meter |
| 8 meter | 2 meter | 10 meter |
| 10 meter | 2,5 meter | 12,5 meter |
| 12 meter | 2,5 meter | 14,5 meter |
| 20 meter (langs de snelweg) | 2,5 tot 3 meter | 22,5 tot 23 meter |
